در رشته مرمت شهری چه کارهایی انجام می شود

مرمت شهری به بازآفرینی می پردازد و سبک مشخصی از پروژه های شهرسازی که مطالعاتش دقیق و متمرکز روی ارتباط گذشته با ارزش با حال هست.

دانشجویان در رشته مرمت شهری به دنبال چه چیزی هستند؟ اساتید چه چیزی از دانشجویان می خواهند؟

دانشجویان عموما در پروژه ها به دنبال برداشت میدانی و مطالعات دقیق از نمونه های فضاهای شهری مرمت شده در ایران و جهان هستند نقد فضاها و الگو گیری از این نمونه ها در پروژه های طراحی خودشان .و اساتید نیز بیشتر از همه به تحلیل نقد کارهای اجرایی در این حوزه تاکید دارند.

مرمت شهری

مرمت شهري يعني دخالت آگاهانه در فضاي شهري براي جلوگيري از فرسايش و معاصرسازي آن. معاصرسازي فرآيندي است که به خلق فضاي شهري جديد با حفظ ويژگيهاي اصلي فضايي (کالبدي و فعاليتي) منجر مي گرددد. در اين اقدام، فضاي شهري جديدي حادث مي شود که ضمن حفظ شباهتهاي اساسي با فضاي شهري قديم، تفاوت هاي ماهوي و معنايي را با فضاي قديم نيز به نمايش مي گذارد.
مرمت شهري را مي توان به سه طريق عمده به انجام رساند که هر يک از آنها در برگيرنده مجموعه اقداماتي نيز مي باشند، عبارتند از:
1- بهسازي (Rehabilitation):
بهسازي شامل سلسله اقداماتي است که به منظور بهبود کالبد، که در نتيجه فرسايش فعاليت تحقق يافته است، در کوتاه مدت صورت مي پذيرد. در واقع بهسازي زماني صورت مي گيرد که فرسودگي نسبي فضا از لحاظ عملکردي حادث شده باشد. بهسازي مي تواند اقدامات زير را در بر گيرد:
الف- بازيافت (Recupration)
ب- مراقبت، جلوگيري و ضمانت (Preservation)
ج- حمايت (Protection)
د- استحکام بخشي (Consolidation)
هـ- توانبخشي (Rehabilitation)
و- بهبود، سازماندهي و باز آباداني (Improument)
بهسازي فرآيندي است که طي آن مي توان به بهبود وضعيت فضا، مجموعه و بناي نه چندان مطلوب موجود پرداخت و با تغيير عملکرد و معاصرسازي، سازمان فضايي مطلوبي را ايجاد کرد.
2- نوسازي (Renovation):
نوسازي زماني انجام مي شود که فضاي شهري، مجموعه و يا بنا از کارکردي مناسب و معاصر برخوردار بوده ولي فرسودگي نسبي کالبدي فضايي سبب کاهش بازدهي و کارايي آن شده است. نوسازي مجموعه اقداماتي را شامل مي شود که در عين حفاظت بنا، مجموعه و يا فضاي شهري کهن، سازمان فضايي مربوط را معاصر سازي نموده و امکان بازدهي بهينه آن را فراهم مي آورد. نوسازي هفت دسته از اقدامات را شامل مي شود که عبارتند از :
الف- تجديد حيات (Revitalization)
ب- انطباق، به روز کردن (Adaptation)
ج- تبديل، دگرگوني (Conversion)
د- حفاظت (Conservation)
هـ- نوشدن (Renewal)
و- احيا (Restoration)
ز- تعمير (Repair)
نوسازي فرآيندي است که طي آن مي توان شاهد ايجاد وضعيتي مناسب در کالبد و فضاي فرسوده، اثر بود. اين فرآيند شامل هفت دسته اقدامات عمده مهم مي باشد که به ترتيب شامل تجديد حيات، انطباق، تبديل، حفاظت، نوشدن، احيا و تعمير است.
3- بازسازي (Reconstruction):
بازسازي به معناي از نوساختن است. بازسازي زماني صورت مي گيرد که در بنا، مجموعه و يا فضاي شهري، فرسودگي به صورت کامل ايجاد شده باشد. فرسودگي کامل معمولاً بر اثر فرسودگي (نسبي يا کامل) فعاليت و کالبد توأمان صورت مي پذيرد. اين امر معمولاً براي ايجاد حيات جديد در سازمان فضايي فرسوده (بنا، مجموعه، بافت) به کار مي رود. امروزه آنچه از بازسازي مستفاد مي شود ايجاد فضاي شهري معاصر يا سازمان فضايي جديد و موزوني است که بتواند گفت و گوي خلاق بين گذشته و آينده را نشان دهد. فرآيند بازسازي معمولاً با اقدامات زير تعريف مي شود.
الف- تخريب (Demolitoin)
ب- پاکسازي، آواربرداري (Clearance)
ج- دوباره سازي (Rebuilding)
در فرآيند مرمت و نوسازي شهري با کاربست هر سه نوع اقدام ابقاء، احياء، تخريب ( بهسازي، نوسازي و بازسازي) سازمان فضايي گذشته در زمان حال تعريف شده و قابليت حضور در آينده را مي يابد. اين فرآيند معمولاً چهار اقدام را به صورت همزمان يا به صورت متوالي، به تنهايي، يا با يکديگر به انجام مي رساند که عبارتند از:
– الگوي مجدد (Remodeling)
– يکپارچه سازي و وحدت مجدد (Reintegration)
– بيان متفاوت و موقعيت دوباره يافتن (Restatment)
– تجديد نسل و از نو سر برآوردن (Regeneration)

مرمت بابت تاریخی شهرها

بافت تاريخي شهرها به دليل بافت سنتي، فرسودگي واحدهاي مسكوني، عدم سهولت دسترسي، ضعف زيرساخت ها، مشكلات زيست محيطي و .. مسير ركود و عقب ماندگي را طي ميكنند. براي رفع مشكلات بافت تاريخي شهرها در زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و كالبدي طرح هايي در قالب مرمت، بازسازي، نوسازي، احيا و به سازي در كشورهاي مختلف تهيه و اجرا شده است . شيوه برخورد با اين بافت ها متأثر از ديدگاه هاي فلسفي در شهرسازي متفاوت بوده است . در سال هاي شروع انقلاب صنعتي تا سال1960 بافت تاريخي شهرها مورد ب ي توجهي برنامه ريزان شهري قرار گرفت و برنامه ريزان عمدتاً به ايجاد شهرهاي جديد روي آوردند . در اين دوران دخالت ها در اكثر مواقع كالبدي، مقطعي و بدون در نظر گرفتن شرايط اجتماعي اقتصادي شهر، بافت و محله انجام گرفته است.

مفهوم فرسودگی ومرمت شهری

برای برداشت حیطه کار و دریافت قلمرو دخالت در بافت بر اساس مبانی بهسازی و بازسازی لازم است که مفاهیم و تعاریف زمینه ای در این چارچوب تعریف شوند :
بهسازی:
بهسازی شامل سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد، که در نتیجه فرسایش فعالیت تحقق یافته است، در کوتاه مدت صورت می‌پذیرد. در واقع بهسازی زمانی صورت می‌گیرد که فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حادث شده باشد. بهسازی می‌تواند اقدامات زیر را در برگیرد.
«بازیافت» (Recupration): بازیافت به آن دسته از اقداماتی اطلاق می‌شود که با حداقل هزینه و حداقل مداخلات، به ایجاد شرایط زیست بهینه در فضای شهری منجر گردد. در واقع بازیافت به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌گردد که شرط دوام و بقای فضای شهری را در محیط پیرامونش بیشتر کند. بازیافت سعی در حل فوری آن چیزی را دارد که حیات فضای شهری را مختل کرده است. به سخن دیگر، بازیافت به معنای رفع خطر و بازگرداندن حیات مجدد به فضای شهری در کوتاه مدت، با استفاده از نیروی حیاتی موجود در فضا، مجموعه یا بنای شهری می‌باشد.
«مراقبت» (Preservation): این واژه به معنای، حفظ، نگهداری، ممانعت و جلوگیری کردن از خطر و آسیب‌هایی است که به کالبد یا عملکرد اثر وارد می‌شود و در نهایت به اتخاذ تدابیر مناسب برای جلوگیری از خطرات احتمالی می‌انجامد. در این امر، بازرسی و بازبینی منظم، نگهداری، تعمیر، مطالعه انواع دگرگونی‌های سازه‌ای و تغییر شکل‌های احتمالی و شناخت خطرات و آسیب‌های ناشی از فرسودگی و فرسایش فضا، مجموعه و بنا، از جمله عوامل مهمی هستند که مد نظر می‌باشند. این اقدام، بیش از آنکه، اقدامی عملی محسوب شود، نوعی بازبینی و بازنگری دائمی است که در بقای فضای شهری نقش مثبتی بازی می‌کند. گاهی دامنه این واژه آن‌قدر گسترش می‌یابد که از آن به عنوان امری آیینی یاد می‌شود، به طوری که مخالف با آن و یا حتی بی‌توجهی به آن، نوعی عمل ضدآیینی محسوب می‌شود.

نوسازی:نوسازی زمانی انجام می‌‌شود که فضای شهرسازی، مجموعه و یا بنا از کارکردی مناسب و معاصر برخوردار بوده ولی فرسودگی نسبی کالبدی فضایی سبب کاهش بازدهی و کارایی آن شده است. نوسازی مجموعه اقداماتی را شامل می‌شود که در عین حفاظت بنا، مجموعه و یا فضای شهری کهن، سازمان فضایی مربوط را معاصر نوسازی نموده و امکان بازدهی بهینه آن را فراهم آورد. نوسازی هفت دسته از اقدامات را شامل می‌شود .

فرسودگی:
فرسودگی یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بی‌سازمانی، عدم تعادل، عدم تناسب و بی‌‌قوارگی آن می‌شود. فرسودگی عاملی است که به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری واقعه‌ای و شکل گرفتن حیات شهری روزمره‌ای کمک می‌کند. این عامل با کاهش عمر اثر و با شتابی کم و بیش تند، باعث حرکت به سوی نقطه پایانی اثر می‌گردد. فرسودگی به دو دسته تقسیم می‌شود: فرسودگی نسبی و کامل. فرسودگی نسبی، فرسودگی است که در یکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه می‌کند و به دنبال خود باعث فرسودگی نسبی فضای شهری می‌گردد. فرسودگی کامل، فرسودگی است که فرسودگی در هر دو عنصر فضای شهری یعنی کالبدی و فعالیت آن رخنه کرده باشد و به دنبال آن باعث فرسودگی کامل فضا شود. پس فرسودگی یا در کالبد یا فعالیت یا در کالبد و فعالیت به طور یکجا رسوخ می‌کند. بر این اساس، می‌توان معادلاتی تشکیل داد که بیان‌گر انواع فرسودگی‌ها باشد. یک گروه از این معادلات می‌تواند به صورت زیر باشد:
معادله اول: شکل (کالبد سالم) + فعالیت (فرسودگی نسبی) = فرسودگی نسبی فضا
معادله دوم: شکل (کالبد نسبتاً فرسوده) + فعالیت (سالم) = فرسودگی نسبی فضا
معادله سوم: شکل (کالبد فرسوده) + فعالیت (فرسوده) = فرسودگی کامل فضا 

مرمت بنای تاریخی باشگاه اندیشه

فرسودگی کالبدی

فرسودگی ممکن است ناشی از افت کیفیت کالبدی یا سازه‌ای بنا باشد، این وضع با قرار گرفتن بافت بنا با قرار گرفتن در مسیر افت کیفیت ناشی از گذشت ایام، تأثیر آب و هوا، جابجایی زمین، نگهداری نامناسب و نامطلوب، به وجود آید. با توجه به هویت واقعی شهر نمی‌توان آن را از ریشه‌های کهنی جدا ساخت و همچنین نمی‌توان آن را از پدیده‌های نو و معاصر محروم داشت در واقع زندگی شهر، هم به آن ریشه‌های کهن وابسته است و هم نیازمند به این پدیده معاصر.
از آنجا که انسان‌ها ذاتاً تمایل به پیشرفت و ترقی دارند دیگر این بافت‌ها پاسخگوی نیازشاتن نیست پس آن‌ها که می‌توانند بافت را ترک می‌کنند و جای خود را به کسانی می‌دهند که تعلق خاطری به بافت ندارند و در حفظ آن هیچ‌ انگیزه‌ای ندارند. این امر به فرسودگی بافت کمک می‌کند. «اگر بتوان کالبد را از فرسودگی رهانید می‌توان از حیات مجدد فضای شهری سخن گفت در این حالت عمل احیا صورت می‌گیرد. احیا عملی است که با تغییرات ساختمانی و تعمیرات اندک ولی مدوام برروی کالبد صورت می‌گیرد. احیا سعی بر آن دارد تا با حذف فرسایش در کالبد (شکل)، از فرسایش عملکرد و به تبع آن از فرسایش فضای شهری جلوگیری نماید.»

فرسودگی عملکردی:
بافت کهن به دلیل ترکیب کاربری‌ها و نوع عملکرد آن‌ها دچار ناهماهنگی می‌باشد که این ناهماهنگی هم درونی است و هم در برابر بافت‌های جدید دچار عدم تعدل است. همین امر باعث انتقال بیشتر کاربری‌های سازگار با بافت کهن، به بافت جدید و جایگزین شدن آن با کاربری‌‌های ناسازگار با بافت خواهد شد. به این ترتیب کاربری‌های مسکونی، فضای سبز و غیره کم شده و کارگاه‌ها، عمده‌فروشی‌ها، انبارها و… افزایش می‌یابد
این فعالیت‌ها باعث به وجود آمدن سیکل معیوبی می‌شود که هم به فرسودگی کالبد هم به فرسودگی فعالیت‌ها کمک می‌کند. و این امر باعث بیشتر جدا شدن بافت کهن از سایر قسمت‌های شهر می‌شود «در محله‌های تاریخی شهری، چشم انداز کالبدی که متناسب با ضروریات یک دوران تاریخی طراحی شده بود ناگزیر خود را با ضروریات دوران دیگر تطبیق می‌دهد.»