در رشته مرمت شهری چه کارهایی انجام می شود

مرمت شهری به بازآفرینی می پردازد و سبک مشخصی از پروژه های شهرسازی که مطالعاتش دقیق و متمرکز روی ارتباط گذشته با ارزش با حال هست.

 

دانشجویان در رشته مرمت شهری به دنبال چه چیزی هستند؟ اساتید چه چیزی از دانشجویان می خواهند؟

دانشجویان عموما در پروژه ها به دنبال برداشت میدانی و مطالعات دقیق از نمونه های فضاهای شهری مرمت شده در ایران و جهان هستند نقد فضاها و الگو گیری از این نمونه ها در پروژه های طراحی خودشان .و اساتید نیز بیشتر از همه به تحلیل نقد کارهای اجرایی در این حوزه تاکید دارند.

مرمت شهری

مرمت شهری یعنی دخالت آگاهانه در فضای شهری برای جلوگیری از فرسایش و معاصرسازی آن. معاصرسازی فرآیندی است که به خلق فضای شهری جدید با حفظ ویژگیهای اصلی فضایی (کالبدی و فعالیتی) منجر می گرددد. در این اقدام، فضای شهری جدیدی حادث می شود که ضمن حفظ شباهتهای اساسی با فضای شهری قدیم، تفاوت های ماهوی و معنایی را با فضای قدیم نیز به نمایش می گذارد.
مرمت شهری را می توان به سه طریق عمده به انجام رساند که هر یک از آنها در برگیرنده مجموعه اقداماتی نیز می باشند، عبارتند از:
۱- بهسازی (Rehabilitation):
بهسازی شامل سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد، که در نتیجه فرسایش فعالیت تحقق یافته است، در کوتاه مدت صورت می پذیرد. در واقع بهسازی زمانی صورت می گیرد که فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حادث شده باشد. بهسازی می تواند اقدامات زیر را در بر گیرد:
الف- بازیافت (Recupration)
ب- مراقبت، جلوگیری و ضمانت (Preservation)
ج- حمایت (Protection)
د- استحکام بخشی (Consolidation)
هـ- توانبخشی (Rehabilitation)
و- بهبود، سازماندهی و باز آبادانی (Improument)
بهسازی فرآیندی است که طی آن می توان به بهبود وضعیت فضا، مجموعه و بنای نه چندان مطلوب موجود پرداخت و با تغییر عملکرد و معاصرسازی، سازمان فضایی مطلوبی را ایجاد کرد.
۲- نوسازی (Renovation):
نوسازی زمانی انجام می شود که فضای شهری، مجموعه و یا بنا از کارکردی مناسب و معاصر برخوردار بوده ولی فرسودگی نسبی کالبدی فضایی سبب کاهش بازدهی و کارایی آن شده است. نوسازی مجموعه اقداماتی را شامل می شود که در عین حفاظت بنا، مجموعه و یا فضای شهری کهن، سازمان فضایی مربوط را معاصر سازی نموده و امکان بازدهی بهینه آن را فراهم می آورد. نوسازی هفت دسته از اقدامات را شامل می شود که عبارتند از :
الف- تجدید حیات (Revitalization)
ب- انطباق، به روز کردن (Adaptation)
ج- تبدیل، دگرگونی (Conversion)
د- حفاظت (Conservation)
هـ- نوشدن (Renewal)
و- احیا (Restoration)
ز- تعمیر (Repair)
نوسازی فرآیندی است که طی آن می توان شاهد ایجاد وضعیتی مناسب در کالبد و فضای فرسوده، اثر بود. این فرآیند شامل هفت دسته اقدامات عمده مهم می باشد که به ترتیب شامل تجدید حیات، انطباق، تبدیل، حفاظت، نوشدن، احیا و تعمیر است.
۳- بازسازی (Reconstruction):
بازسازی به معنای از نوساختن است. بازسازی زمانی صورت می گیرد که در بنا، مجموعه و یا فضای شهری، فرسودگی به صورت کامل ایجاد شده باشد. فرسودگی کامل معمولاً بر اثر فرسودگی (نسبی یا کامل) فعالیت و کالبد توأمان صورت می پذیرد. این امر معمولاً برای ایجاد حیات جدید در سازمان فضایی فرسوده (بنا، مجموعه، بافت) به کار می رود. امروزه آنچه از بازسازی مستفاد می شود ایجاد فضای شهری معاصر یا سازمان فضایی جدید و موزونی است که بتواند گفت و گوی خلاق بین گذشته و آینده را نشان دهد. فرآیند بازسازی معمولاً با اقدامات زیر تعریف می شود.
الف- تخریب (Demolitoin)
ب- پاکسازی، آواربرداری (Clearance)
ج- دوباره سازی (Rebuilding)
در فرآیند مرمت و نوسازی شهری با کاربست هر سه نوع اقدام ابقاء، احیاء، تخریب ( بهسازی، نوسازی و بازسازی) سازمان فضایی گذشته در زمان حال تعریف شده و قابلیت حضور در آینده را می یابد. این فرآیند معمولاً چهار اقدام را به صورت همزمان یا به صورت متوالی، به تنهایی، یا با یکدیگر به انجام می رساند که عبارتند از:
– الگوی مجدد (Remodeling)
– یکپارچه سازی و وحدت مجدد (Reintegration)
– بیان متفاوت و موقعیت دوباره یافتن (Restatment)
– تجدید نسل و از نو سر برآوردن (Regeneration)

 

مرمت بابت تاریخی شهرها

بافت تاریخی شهرها به دلیل بافت سنتی، فرسودگی واحدهای مسکونی، عدم سهولت دسترسی، ضعف زیرساخت ها، مشکلات زیست محیطی و .. مسیر رکود و عقب ماندگی را طی میکنند. برای رفع مشکلات بافت تاریخی شهرها در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی طرح هایی در قالب مرمت، بازسازی، نوسازی، احیا و به سازی در کشورهای مختلف تهیه و اجرا شده است . شیوه برخورد با این بافت ها متأثر از دیدگاه های فلسفی در شهرسازی متفاوت بوده است . در سال های شروع انقلاب صنعتی تا سال۱۹۶۰ بافت تاریخی شهرها مورد ب ی توجهی برنامه ریزان شهری قرار گرفت و برنامه ریزان عمدتاً به ایجاد شهرهای جدید روی آوردند . در این دوران دخالت ها در اکثر مواقع کالبدی، مقطعی و بدون در نظر گرفتن شرایط اجتماعی اقتصادی شهر، بافت و محله انجام گرفته است.

 

مفهوم فرسودگی ومرمت شهری

برای برداشت حیطه کار و دریافت قلمرو دخالت در بافت بر اساس مبانی بهسازی و بازسازی لازم است که مفاهیم و تعاریف زمینه ای در این چارچوب تعریف شوند :
بهسازی:
بهسازی شامل سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد، که در نتیجه فرسایش فعالیت تحقق یافته است، در کوتاه مدت صورت می‌پذیرد. در واقع بهسازی زمانی صورت می‌گیرد که فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حادث شده باشد. بهسازی می‌تواند اقدامات زیر را در برگیرد.
«بازیافت» (Recupration): بازیافت به آن دسته از اقداماتی اطلاق می‌شود که با حداقل هزینه و حداقل مداخلات، به ایجاد شرایط زیست بهینه در فضای شهری منجر گردد. در واقع بازیافت به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌گردد که شرط دوام و بقای فضای شهری را در محیط پیرامونش بیشتر کند. بازیافت سعی در حل فوری آن چیزی را دارد که حیات فضای شهری را مختل کرده است. به سخن دیگر، بازیافت به معنای رفع خطر و بازگرداندن حیات مجدد به فضای شهری در کوتاه مدت، با استفاده از نیروی حیاتی موجود در فضا، مجموعه یا بنای شهری می‌باشد.
«مراقبت» (Preservation): این واژه به معنای، حفظ، نگهداری، ممانعت و جلوگیری کردن از خطر و آسیب‌هایی است که به کالبد یا عملکرد اثر وارد می‌شود و در نهایت به اتخاذ تدابیر مناسب برای جلوگیری از خطرات احتمالی می‌انجامد. در این امر، بازرسی و بازبینی منظم، نگهداری، تعمیر، مطالعه انواع دگرگونی‌های سازه‌ای و تغییر شکل‌های احتمالی و شناخت خطرات و آسیب‌های ناشی از فرسودگی و فرسایش فضا، مجموعه و بنا، از جمله عوامل مهمی هستند که مد نظر می‌باشند. این اقدام، بیش از آنکه، اقدامی عملی محسوب شود، نوعی بازبینی و بازنگری دائمی است که در بقای فضای شهری نقش مثبتی بازی می‌کند. گاهی دامنه این واژه آن‌قدر گسترش می‌یابد که از آن به عنوان امری آیینی یاد می‌شود، به طوری که مخالف با آن و یا حتی بی‌توجهی به آن، نوعی عمل ضدآیینی محسوب می‌شود.

نوسازی:نوسازی زمانی انجام می‌‌شود که فضای شهرسازی، مجموعه و یا بنا از کارکردی مناسب و معاصر برخوردار بوده ولی فرسودگی نسبی کالبدی فضایی سبب کاهش بازدهی و کارایی آن شده است. نوسازی مجموعه اقداماتی را شامل می‌شود که در عین حفاظت بنا، مجموعه و یا فضای شهری کهن، سازمان فضایی مربوط را معاصر نوسازی نموده و امکان بازدهی بهینه آن را فراهم آورد. نوسازی هفت دسته از اقدامات را شامل می‌شود .

فرسودگی:
فرسودگی یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بی‌سازمانی، عدم تعادل، عدم تناسب و بی‌‌قوارگی آن می‌شود. فرسودگی عاملی است که به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری واقعه‌ای و شکل گرفتن حیات شهری روزمره‌ای کمک می‌کند. این عامل با کاهش عمر اثر و با شتابی کم و بیش تند، باعث حرکت به سوی نقطه پایانی اثر می‌گردد. فرسودگی به دو دسته تقسیم می‌شود: فرسودگی نسبی و کامل. فرسودگی نسبی، فرسودگی است که در یکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه می‌کند و به دنبال خود باعث فرسودگی نسبی فضای شهری می‌گردد. فرسودگی کامل، فرسودگی است که فرسودگی در هر دو عنصر فضای شهری یعنی کالبدی و فعالیت آن رخنه کرده باشد و به دنبال آن باعث فرسودگی کامل فضا شود. پس فرسودگی یا در کالبد یا فعالیت یا در کالبد و فعالیت به طور یکجا رسوخ می‌کند. بر این اساس، می‌توان معادلاتی تشکیل داد که بیان‌گر انواع فرسودگی‌ها باشد. یک گروه از این معادلات می‌تواند به صورت زیر باشد:
معادله اول: شکل (کالبد سالم) + فعالیت (فرسودگی نسبی) = فرسودگی نسبی فضا
معادله دوم: شکل (کالبد نسبتاً فرسوده) + فعالیت (سالم) = فرسودگی نسبی فضا
معادله سوم: شکل (کالبد فرسوده) + فعالیت (فرسوده) = فرسودگی کامل فضا 

 

فرسودگی کالبدی

فرسودگی ممکن است ناشی از افت کیفیت کالبدی یا سازه‌ای بنا باشد، این وضع با قرار گرفتن بافت بنا با قرار گرفتن در مسیر افت کیفیت ناشی از گذشت ایام، تأثیر آب و هوا، جابجایی زمین، نگهداری نامناسب و نامطلوب، به وجود آید. با توجه به هویت واقعی شهر نمی‌توان آن را از ریشه‌های کهنی جدا ساخت و همچنین نمی‌توان آن را از پدیده‌های نو و معاصر محروم داشت در واقع زندگی شهر، هم به آن ریشه‌های کهن وابسته است و هم نیازمند به این پدیده معاصر.
از آنجا که انسان‌ها ذاتاً تمایل به پیشرفت و ترقی دارند دیگر این بافت‌ها پاسخگوی نیازشاتن نیست پس آن‌ها که می‌توانند بافت را ترک می‌کنند و جای خود را به کسانی می‌دهند که تعلق خاطری به بافت ندارند و در حفظ آن هیچ‌ انگیزه‌ای ندارند. این امر به فرسودگی بافت کمک می‌کند. «اگر بتوان کالبد را از فرسودگی رهانید می‌توان از حیات مجدد فضای شهری سخن گفت در این حالت عمل احیا صورت می‌گیرد. احیا عملی است که با تغییرات ساختمانی و تعمیرات اندک ولی مدوام برروی کالبد صورت می‌گیرد. احیا سعی بر آن دارد تا با حذف فرسایش در کالبد (شکل)، از فرسایش عملکرد و به تبع آن از فرسایش فضای شهری جلوگیری نماید.»

فرسودگی عملکردی:
بافت کهن به دلیل ترکیب کاربری‌ها و نوع عملکرد آن‌ها دچار ناهماهنگی می‌باشد که این ناهماهنگی هم درونی است و هم در برابر بافت‌های جدید دچار عدم تعدل است. همین امر باعث انتقال بیشتر کاربری‌های سازگار با بافت کهن، به بافت جدید و جایگزین شدن آن با کاربری‌‌های ناسازگار با بافت خواهد شد. به این ترتیب کاربری‌های مسکونی، فضای سبز و غیره کم شده و کارگاه‌ها، عمده‌فروشی‌ها، انبارها و… افزایش می‌یابد
این فعالیت‌ها باعث به وجود آمدن سیکل معیوبی می‌شود که هم به فرسودگی کالبد هم به فرسودگی فعالیت‌ها کمک می‌کند. و این امر باعث بیشتر جدا شدن بافت کهن از سایر قسمت‌های شهر می‌شود «در محله‌های تاریخی شهری، چشم انداز کالبدی که متناسب با ضروریات یک دوران تاریخی طراحی شده بود ناگزیر خود را با ضروریات دوران دیگر تطبیق می‌دهد.»